Baza wiedzy
Uprawnienia kwalifikowanego pracownika ochrony
Współczesne społeczeństwo, choć bogate w technologiczne innowacje i narzędzia komunikacji, stawia przed nami również nowe wyzwania w zakresie bezpieczeństwa. Ochroniarze, będący często pierwszą linią obrony przed zagrożeniami, odgrywają istotną rolę w kontekście zapewnienia bezpieczeństwa w miejscach publicznych, obiektach komercyjnych czy podczas różnego rodzaju wydarzeń.
Z odpowiedzialnością pracowników ochrony wiąże się również konieczność przestrzegania określonych uprawnień, które chronią zarówno ich samych, jak i osoby, z którymi mają do czynienia. Jakie są te uprawnienia i gdzie przebiega granica między dbałością o bezpieczeństwo a prawami jednostki? W tym artykule zagłębimy się w świat norm prawnych i etycznych, które kierują działaniami pracowników ochrony w Polsce.
Ustawa o ochronie osób i mienia
Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz.U. z 2021 r. poz. 1995 ze zm.).
W Polsce głównym aktem prawnym określającym uprawnienia i obowiązki pracowników ochrony jest "Ustawa o ochronie osób i mienia". Precyzuje ona m.in. jakie kwalifikacje muszą posiadać osoby aspirujące do zawodu ochroniarza, jakie działania mogą podejmować w trakcie swojej pracy oraz jakie są ich ograniczenia.
Należy jednak pamiętać, że uprawnienia pracowników ochrony wynikają także z aktów wykonawczych i uzupełniających do "Ustawy o ochronie osób i mienia". Są to m.in. Ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz. U. z 2022 r. poz. 1416 ze zm.), rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 września 2010 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne (Dz. U. z 2016 r. poz. 65 ze zm.) czy rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczegółowego trybu działań pracowników ochrony z dnia 19 grudnia 2013 r. poz. 1681 ze zm).
Regulaminy obiektów i procedury wewnętrzne - bardzo ważnym aktem, z którego wynikają dodatkowe uprawnienia pracowników ochrony oraz obowiązki osób przebywających na danym obiekcie jest regulamin obiektu, który precyzuje szczegółowo działania, jakie mogą podejmować pracownicy ochrony. Takie regulaminy są dostosowane do specyfiki danego obiektu i rodzaju działalności. Osoby przebywające na danym obiekcie muszą podporządkować się panującym tam regułom i zasadom, które określa regulamin obiektu.
Czy ochroniarz może... - o prawach i ograniczeniach pracowników ochrony
Kwalifikowani pracownicy ochrony, których często dostrzegamy na co dzień w centrach handlowych, przedsiębiorstwach, posesjach prywatnych czy na imprezach masowych, pełnią ważną rolę w dbaniu o nasze bezpieczeństwo. Ich działania nie są jednak nieograniczone - muszą one pozostawać w ramach uprawnień określonych przez obowiązujące przepisy prawa (o których mowa powyżej). W związku z tym pojawia się wiele pytań dotyczących tego, co dokładnie ochroniarz może, a czego nie może zrobić w trakcie wykonywania swoich obowiązków. Jakie są uprawnienia pracowników ochrony oraz granice, jakie stawia przed nimi prawo?
Czy pracownik ochrony może kontrolować torby?
Bardzo często spotykamy się z pytaniem, czy ochroniarz ma prawo przeszukać torebkę. Tak, pracownik ochrony na chronionym przez siebie terenie ma prawo kontrolować torby, aby zapewnić bezpieczeństwo oraz ochronę osób i mienia. Takie uprawnienie zwane przeglądem zawartości odzieży lub bagażu ma miejsce na wejściu, lub przy wyjściu z obiektu. Kontrola ma być przeprowadzana w sposób uprzejmy i z poszanowaniem prywatności osoby kontrolowanej przez pracownika ochrony tej samej płci co osoba kontrolowana. Uprawnienie to wynika z regulaminu obiektu.
Czy ochroniarz ma prawo zatrzymać?
Zgodnie z Ustawą o ochronie osób i mienia i przepisami uzupełniającymi, pracownik ochrony ma prawo do UJĘCIA osoby w granicach chronionych obszarów i obiektów w przypadkach, gdy zachodzi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także chronionego mienia w celu niezwłocznego przekazania tych osób policji. Ujęcia nie należy mylić z "zatrzymaniem", którego dokonuje Policja. Pracownik ochrony może dokonać ujęcia osoby na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub wykroczenia, lub w bezpośrednim pościgu po dokonaniu przez tę osobę czynu zabronionego.
Przykładem sytuacji, w której ochroniarz mógłby ująć osobę, jest m.in. kradzież w sklepie czy zniszczenie mienia na obiekcie. Pracownik ochrony dokonuje ujęcia osoby, niezwłocznie powiadamia Policję i sporządza notatkę służbową ze zdarzenia.
Kontrola pojazdów przez pracowników ochrony
Ochroniarze, podobnie jak w przypadku kontroli bagażu, mają prawo kontrolować pojazdy wjeżdżające i opuszczające chroniony teren, aby zapewnić bezpieczeństwo na chronionym obiekcie.
Czy pracownik ochrony może badać alkomatem?
Pracownik ochrony może badać alkomatem pracowników danego obiektu, jeśli takie uprawnienie zawarte jest w regulaminie zakładu pracy i osoba poddawana badaniu wyraziła na to zgodę. Uprawnienie to nie wynika z "ustawy o ochronie osób i mienia", a z uprawnień przysługujących pracodawcy do kontrolowania trzeźwości zatrudnianych pracowników.
Czy ochroniarz ma prawo użyć siły?
Czy i kiedy ochroniarz ma prawo użyć siły w Polsce? Pracownik ochrony ma prawo do użycia siły fizycznej jako środka przymusu bezpośredniego.
- Podstawy prawne
Ustawa o ochronie osób i mienia określa przypadki kiedy pracownik ochrony może użyć siły fizycznej, natomiast ustawa o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej określa zasady i procedury jej użycia. - Zasady użycia
Siły fizycznej używa się wyłącznie w postaci technik obrony, technik transportowych czy obezwładnienia w przypadku ujęcia osoby, udaremnienia jej ucieczki czy pościgu za tą osobą. Można ją stosować w granicach chronionych obszarów i obiektów lub poza granicami w przypadku zapewnienia bezpieczeństwa konwoju. Siły fizycznej używa się proporcjonalnie do stopnia zagrożenia w sposób wyrządzający jak najmniejszą szkodę . - Nie wolno zadawać uderzeń!
Używając siły fizycznej, pracownik ochrony nie może zadawać uderzeń i kopnięć! Chyba że działa w ramach obrony koniecznej, odpierając bezpośredni i bezprawny zamach na życie, zdrowie lub chronione mienie. Wtedy zadawanie uderzeń - w ramach obrony własnej - jest dopuszczalne. - Rodzaje środków
W zależności od sytuacji ochroniarz może używać innych środków przymusu bezpośredniego - kajdanki, pałka obronna, gaz, pies obronny, paralizator. Pracownik ochrony musi ściśle przestrzegać zasad ich użycia, które precyzyjnie określa ustawa o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej. - Odpowiedzialność karna za nadużycia
Jeśli ochroniarz użyje środka przymusu bezpośredniego w sposób nieadekwatny i nieproporcjonalny do zagrożenia, może ponieść za to odpowiedzialność karną. Pracownik ochrony, który przy wykonywaniu zadań przekroczył uprawnienia, naruszając dobro osobiste człowieka, podlega karze pozbawienia wolności do lat 5.
Chociaż pracownicy ochrony mają uprawnienia do użycia siły fizycznej w ramach realizowania działań ochronnych, muszą oni działać z pełnym poszanowaniem praw człowieka i określonych zasad. Użycie siły powinno być stosowane z największą ostrożnością, mając na uwadze zarówno bezpieczeństwo interweniującego, jak i osoby, wobec której następuje interakcja. Zapisz się na kurs "Kwalifikowany pracownik ochrony" - nauczymy się jak i kiedy pracownik ochrony może używać środków przymusu bezpośredniego.
Uprawnienia ochroniarza do użycia siły są związane tylko i wyłącznie z wykonywaniem obowiązków zawodowych.
Czy ochroniarz ma prawo uderzyć?
Ochroniarz ma prawo uderzyć tylko i wyłącznie kiedy działa w ramach obrony koniecznej - odpierając bezpośredni i bezprawny zamach na życie i zdrowie pracownika ochrony, innych osób lub chronione mienie. Należy jednak pamiętać, iż nie można przekroczyć granic obrony koniecznej. Pracownik ochrony ma prawo zadawać uderzenia i kopnięcia, kiedy zostanie zaatakowany pierwszy. Obrona konieczna nie może mieć miejsca przedwcześnie i za późno - kiedy zagrożenie ustało. Obrona konieczna ma miejsce tylko w przypadku bezpośredniego zagrożenia - w momencie ataku.
Czy ochroniarz może mnie dotknąć?
Ochroniarz może dotknąć człowieka tylko wtedy, gdy jest to niezbędne do wykonania jego obowiązków, na przykład podczas uzasadnionego prawem ujęcia osoby na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub wykroczenia lub w bezpośrednim pościgu po tym zdarzeniu.
Czy ochroniarz ma prawo wylegitymować?
Ochroniarz w granicach chronionych obszarów i obiektów (np. w zakładzie pracy, domu prywatnym, zamkniętej imprezie) ma prawo do ustalania uprawnienia osoby do przebywania na danym obiekcie. W tym celu pracownik ochrony może poprosić o okazanie dokumentu umożliwiającego identyfikację osoby w kontekście uprawnień do przebywania na tym terenie. Ochroniarz sprawdza, czy osoba posiada przepustkę, identyfikator albo inny dokument uprawniający do przebywania na obszarze lub w obiekcie chronionym, wystawiony przez osobę zarządzającą tym obszarem lub obiektem.
Aby ustalić uprawnienie osoby do przebywania na terenie chronionym, pracownik ochrony ma prawo także do legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości. W tym celu ochroniarz może wezwać osobę do okazania np. dowodu osobistego, paszportu, legitymacji lub innych dokumentów potwierdzających tożsamość, zaopatrzonych w fotografię i adres zamieszkania osoby legitymowanej.
Należy pamiętać, że ochroniarz nie może żądać okazania dowodu osobistego bez konkretnego uzasadnienia związanego z koniecznością weryfikacji uprawnień do przebywania na chronionym terenie. Może to uczynić w celu weryfikacji uprawnień osoby do wstępu czy potwierdzenia prawa do przebywania na obiekcie.
Trzeba podkreślić, iż samo nieokazanie pracownikowi ochrony dokumentu tożsamości nie uprawnia do nakazania opuszczenia chronionego obiektu. Pracownik ochrony nie jest przecież ani właściwym organem państwowym, ani instytucją upoważnioną z mocy ustawy do legitymowania. Samo nieokazanie dokumentu nie stanowi oczywiście wykroczenia z art. 65 §2 kodeksu wykroczeń. Upoważniać pracownika ochrony do nakazania opuszczenia obiektu może jednak regulamin obiektu.
Czy ochroniarz ma prawo przeszukać pracownika?
- W świetle polskiego prawa ochroniarz nie ma prawa dokonać przeszukania osoby na gruncie kodeksu postępowania karnego
- W niektórych zakładach pracy, ze względu na specyfikę obiektu lub inne czynniki (np. zakłady produkcyjne, miejsca, gdzie mogą być przedmioty wartościowe), mogą obowiązywać procedury związane z kontrolą osobistą pracowników, ale muszą one być jasno określone w regulaminach wewnętrznych, w tym w regulaminie obiektu
- Jeśli pozwala na to regulamin obiektu, pracownik ochrony ma prawo do przeglądu zawartości odzieży lub bagażu osoby wchodzącej, lub przebywającej na terenie chronionym
- Przegląd powinien być dokonywany przez pracownika ochrony tej samej płci co osoba kontrolowana
Czy ochroniarz ma prawo przeszukać samochód?
- Jeśli chodzi o przeszukanie samochodu na terenie chronionym (wjazd/wyjazd z obiektu) sytuacja jest podobna. Ochroniarz może przeprowadzić kontrolę pojazdu, ale tylko wtedy, gdy jest to uzasadnione i wynika z obowiązujących procedur, planu ochrony czy regulaminu obiektu (np. kontrole bezpieczeństwa).
- Kontrola samochodu musi być przeprowadzona z poszanowaniem praw właściciela pojazdu i podobnie jak w przypadku kontrolowania osób - musi być oparte na jasnych zasadach wynikających z regulaminu obiektu, który obowiązuje na danym terenie.
- Trzeba podkreślić, iż ochroniarz nie może dokonywać przeszukania pojazdu na gruncie kodeksu postępowania karnego.
Przekroczenie uprawnień przez pracownika ochrony
Przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązku przez pracownika ochrony zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 5 - co precyzuje art. 50 "ustawy o ochronie osób i mienia". "Przekroczenie uprawnień" jest zachowaniem, które może polegać zarówno na działaniu lub zaniechaniu, formalnie mieszczącym się w ramach kompetencji, jak i obowiązków pracownika ochrony, jednak niezgodnym z prawnymi warunkami podejmowanej przez niego czynności, jak również na ich przekroczeniu, lecz pozostającym w związku z pełnioną przez niego funkcją i stanowiącym wykorzystanie wynikających z niej uprawnień. "Niedopełnienie obowiązków" również może przyjąć dwojaką postać – niewykonania obowiązku (zaniechania wykonania obowiązku) lub nienależytego jego wykonania. Ochroniarze powinni być przeszkoleni i świadomi przysługujących im uprawnień oraz ciążących na nich obowiązków.
Przykłady przekroczenia uprawnień przez pracownika ochrony
- Nieuzasadnione użycie siły
Gdy ochroniarz używa siły fizycznej wobec osoby, która nie stanowi bezpośredniego zagrożenia np. obezwładnia pracownika protestującego biernie na terenie zakładu pracy uderzając go - Przeszukanie osoby
Jeśli ochroniarz dokonał przeszukania osoby, a nie przeglądu zawartości odzieży lub bagażu - Niedozwolone ujęcie (zatrzymanie) osoby
Gdy pracownik ochrony ujmuje osobę bez uzasadnionego powodu, np. na podstawie subiektywnego przeczucia, a nie ma dowodu na popełnienie przez ujętą osobę przestępstwa lub wykroczenia. - Nieuprawnione wylegitymowanie
W sytuacji, gdy ochroniarz żąda dokumentów tożsamości bez rzeczywistego związku z zapewnieniem bezpieczeństwa na chronionym obiekcie lub pomimo posiadania przez tą osobę dokumentów uprawniających ją do przebywania na obiekcie. - Publiczne upokorzenie
Przypadki, w których ochrona werbalnie lub fizycznie upokarza osobę w miejscu publicznym, np. krzycząc na nią lub i inny sposób poniżając ją przed innymi ludźmi. - Nieproporcjonalne użycie środków przymusu bezpośredniego
Zastosowanie pałki, gazów łzawiących lub innych środków przymusu bez bezpośredniego zagrożenia ze strony osoby kontrolowanej czy ujętej. Zastosowanie środków przymusu pomimo tego, iż osoba ujęta podporządkowała się wezwaniom pracownika ochrony lub użycie środków przymusu, które nie były adekwatne to stopnia zagrożenia.
Każde z tych działań może prowadzić do odpowiedzialności karnej, cywilnej lub dyscyplinarnej ochroniarza, a także do negatywnych konsekwencji dla firmy, w której pracuje.
